Sporty zimowe, takie jak narciarstwo czy snowboarding, dostarczają nie tylko wspaniałej zabawy i emocji, ale niestety mogą być również przyczyną różnych urazów.
Wśród nich szczególnie powszechne są kontuzje łąkotek – kluczowych struktur w stawie kolanowym, które są niezbędne dla jego prawidłowego funkcjonowania.[1]
Czym są łąkotki?
Łąkotki (boczna i przyśrodkowa) to półksiężycowate struktury chrzęstno-włókniste usytuowane po wewnętrznej i zewnętrznej stronie kolana, przytwierdzone do kości piszczelowej i pokrywające około dwóch trzecich powierzchni stawowej kości piszczelowej.
Łąkotki są zbudowane z gęstą i ciasno splecionych włókien kolagenu, tworzących układ bardzo elastyczny i zdolny do zniesienia dużego nacisku. [2]
Funkcje łąkotek
Zadaniem łąkotek jest rozproszenie siły nacisku, przenoszenie obciążeń i osłanianie chrzęstnych powierzchni stawowych[3].
Pozostałe funkcje to:
- pogłębienie powierzchni stawowej piszczeli i poprawienie zwartości stawu,
- wypełnienie stawu,
- wspomaganie dystrybucji mazi stawowej na powierzchniach stawowych,
- nawilżenie stawu,
- dostarczanie substancji odżywczych do chrząstki,
- ograniczanie maksymalnego zgięcia i wyprostu stawu,
- Stabilizowanie stawu ( szczególnie rotacyjnie),
- Oszczędzanie chrząstki stawowej przed przeciążeniami[4] ,
- Rola w odruchach nerwowych – ze względu na skupiska proprioceptorów głownie w rogach tylnych[5] .
Przyczyny kontuzji łąkotek w sportach zimowych
Do rozdarcia łąkotek dochodzi z powodu nadmiernego ich obciążania. Przeważnie dzieje się tak przy nasilonym ruchu skrętnym w zgiętym stawie podczas prostowania (ruch narciarza przy zmianie kierunku jazdy)[6] .
Kontuzje łąkotek często są wynikiem:
- nagłych skręceń kolana, gdy stopa jest mocno przytwierdzona do narty lub deski snowboardowej,
- bezpośrednich uderzeń w kolano, na przykład podczas upadku,
- długotrwałego obciążenia kolana, które może wystąpić podczas intensywnego narciarstwa.
Objawy uszkodzenia łąkotki
W momencie urazu słyszalny jest charakterystyczny trzask.
Do najczęstszych objawów rozdarcia łąkotki możemy zaliczyć:[7]
- ból
- okresowe blokowanie lub całkowite zablokowanie stawu
- trudności w wyprostowaniu kończyny
- obrzęk
- uciekanie kolana
- trzaskanie w stawie
Przy niewielkim uszkodzeniu łąkotki większość osób może nadal chodzić, a wielu sportowców jest w stanie kontynuować uprawianie sportu. Jednak w czasie narastającego przeciążania , kolano stopniowo staje się bardziej sztywne i obrzęknięte.
W tego typu urazach (przy tzw. ograniczonym uszkodzeniu struktur) możliwe jest poruszanie się z odczuwalnym niewielkim bólem, który nasila się przy wzmożonej aktywności np.: przysiadzie, wstawaniu z pozycji siedzącej obkręcaniu się na ustalonej stopie. Objawy te najczęściej ustępują po odpoczynku i nawracają po wzmożeniu aktywności.
W uszkodzeniu umiarkowanym ból jest silniejszy i w zależności od lokalizacji uszkodzenia wstępuje z boku lub od wewnętrznej strony kolana. Ból po wewnętrznej stronie kolana może oznaczać uszkodzenie łąkotki przyśrodkowej ,natomiast ból po zewnętrznej stronie kolana może oznaczać uraz łąkotki bocznej. Często poruszanie się jest nadal możliwe ale już wyraźnie bardziej uciążliwe. Obrzęk zwykle narasta szybciej kilku godzin i zwykle sprawia , że kolano staje się sztywne i opuchlizna ogranicza zginanie. Często występuje ostry ból podczas skręcania lub przysiadu czasem. Objawy mogą ustępować ale powracają przy umiarkowanej eksploatacji kolana, z przeciążenia lub podczas wykonywania codziennych czynności. Jeśli kontuzja nie jest leczona ból może pojawiać się przez lata.
Przy rozległych uszkodzeniach obrzęk i sztywność pojawiają się natychmiast. Kawałki struktur łąkotki mogą przemieszczać się wewnątrz stawu, co może powodować trzaskanie, zablokowanie czy brak możliwości wyprostowania stawu. Obrażenia innych struktur, zwłaszcza współistniejące zerwanie więzadeł, może prowadzić do jeszcze większego bólu i niestabilności[8]
POSTĘPOWANIE PO URAZIE
W przypadku urazów kolana w pierwszej kolejności stosuje się protokół „PRICE”.
PROTOKÓŁ PRICE obejmuje:
- PREVENTION (Ochrona)- odciążenie i ochrona uszkodzonego miejsca;
- REST (Odpoczynek): unikanie obciążenia nogi;
- ICE (Lód): stosowanie okładów z lodu kilka razy dziennie;
- COMPRESSION (Kompresja): utrzymywanie ucisku na uszkodzonym obszarze, np. za pomocą elastycznego bandaża;
- ELEVATION (Uniesienie): leżąc trzymanie nogi ponad poziom serca.
Diagnostyka i leczenie
W przypadku podejrzenia kontuzji łąkotki, ważne jest szybkie skonsultowanie się z lekarzem ortopedą.
Diagnostyka zazwyczaj obejmuje badanie fizykalne, a także zwykle wymaga wykonania badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny (MRI). MRI pozwala na szczegółową ocenę struktury łąkotek oraz na identyfikację i klasyfikację uszkodzeń.
Leczenie zachowawcze może obejmować:
- odpoczynek i unikanie aktywności obciążającej kolano
- ograniczenie obciążania kolana
- zastosowanie ortezy
- fizykoterapia zmniejszająca obrzęk i poprawiająca warunki gojenia
- stopniowe usprawnianie i wzmacnianie w drodze kinezyterapii – w uszkodzeniach niewielkich
- stosowanie zimnych okładów w celu zmniejszenia obrzęku
- fizykoterapia, mającą na celu wzmocnienie mięśni wokół kolana i poprawę zakresu ruchu
- tymczasowe noszenie ortezy lub /i korzystanie z kul łokciowych
Leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne obejmuje kilka technik zależności od stopnia uszkodzenia łąkotki.
- Naprawa łąkotki: ta technika polega na zeszyciu uszkodzonego obszaru łąkotki. Jest stosowana, gdy pęknięcie znajduje się w dobrze unaczynionej części łąkotki, co zwiększa szanse na gojenie.
- Rekonstrukcja łąkotki: w przypadkach poważnych uszkodzeń gdy zszycie łąkotki nie jest możliwe i zachodzi konieczność usunięcia bardzo dużego jej fragmentu może być konieczna rekonstrukcja łąkotki, która polega na zastąpieniu uszkodzonej łąkotki przeszczepem tkankowym lub sztucznym.
- Resekcja łąkotki: (menisektomia) to zabieg operacyjny polegający na usunięciu uszkodzonej części łąkotki w stawie kolanowym. Może to być menisektomia częściowa, gdzie usuwany jest tylko uszkodzony fragment łąkotki, lub menisektomia całkowita, gdzie usuwana jest cała łąkotka (bardzo rzadko). Zabieg resekcji jest stosowany, gdy uszkodzenie łąkotki jest zbyt poważne, aby je naprawić.
Postępowanie w przypadku uszkodzenia łąkotki zależy również od miejsca uszkodzenia - strefy łąkotki, w której wystąpił uraz.
Podział łąkotki ze względu na unaczynienie obejmuje podział na:
- strefę czerwoną
- strefę białą
- strefę pośrednią biało-czerwoną
Strefa czerwona położona jest przytorebkowo. Zawiera liczne naczynia, które umożliwiają wygojenie się uszkodzenia łąkotki.
Strefa biała leży w obszarze wewnątrzstawowym. Pozbawiona jest naczyń krwionośnych w związku czym uszkodzeń w tej strefie sam nie naprawia i nie kwalifikujące się do resekcji.
Strefa pośrednia biało-czerwona jest strefą tak zwanej granicy unaczynienia. Naprawy w tej strefie łąkotki obarczone są dużym ryzykiem nie wygojenia się uszkodzenia.
Więcej o zbiegu szycia bądź resekcji łąkotki przeczytasz tutaj:
Czytaj więcej
Zapobieganie kontuzjom łąkotek
Aby zminimalizować ryzyko kontuzji łąkotek:
- regularnie ćwiczyć, aby wzmocnić mięśnie i poprawić stabilność stawu kolanowego
- używać odpowiedniego sprzętu, dobranego do umiejętności i warunków panujących na stoku
- stosować właściwe techniki narciarskie
- unikać narciarstwa w niebezpiecznych warunkach pogodowych lub na nieprzygotowanych trasach
Podsumowanie
Kontuzje łąkotek mogą znacząco wpłynąć na zdolność do uprawiania sportów zimowych i codzienne funkcjonowanie. Świadomość ryzyka, odpowiednie przygotowanie i ostrożność mogą pomóc w uniknięciu tych poważnych urazów. Pamiętajmy, że zdrowie i bezpieczeństwo powinny być zawsze na pierwszym miejscu.
ŁĄKOTKI
https://www.iasm.com/blog/protect-your-knees-while-skiing-this-winter
https://www.jointinstitutefl.com/patient-education-article/meniscus-tear-knee-cartilage-686
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4095015/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5994634/
https://www.researchgate.net/figure/Meniscal-tear-grading-The-schematic-diagrams-on-the-top-depict-meniscal-tear-grades-with_fig2_264829030
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10122773/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6128795/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10199165/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10265602/
[1] AI
[2] Dawid E. Brown, Randall D.Neuman, Sekrety Ortopedii, URBAN & PARTNER Wrocław 2006,str. 352
[3] Walter B. Green, Ortopedia Nettera, Elsevier urban &Partner Wrocław 2006, str.383
[4] Dawid E. Brown, Randall D.Neuman, Sekrety Ortopedii, URBAN & PARTNER Wrocław 2006,str. 353
[5] J. Widuchwski, KOLANO urazy i obrażenia sportowe, wyd. G-KWADRAT s.c., Katowice 1997, str. 30
[6] Dawid E. Brown, Randall D.Neuman, Sekrety Ortopedii, URBAN & PARTNER Wrocław 2006,str. 354
[7] https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/torn-meniscus/symptoms-causes/syc-20354818
[8] https://stanfordhealthcare.org/medical-conditions/bones-joints-and-muscles/meniscus-tear/symptoms.html
